Prawa i obowiązki świadka w postępowaniu karnym

Osoba, która została wezwana jako świadek w postępowaniu karnym, zazwyczaj staje w obliczu zupełnie nowej i stresującej sytuacji. Zazwyczaj nie zna wszystkich przysługujących jej praw. Może nie wiedzieć, jak się zachować podczas przesłuchania, żeby uniknąć niepotrzebnych problemów. Dlatego warto trochę wgłębić się w ten temat. Jakie są prawa i obowiązki świadka podczas przesłuchania? Czy musi się on bezwzględnie stawić na przesłuchaniu? Czy ma możliwość odmówienia składania zeznań? Dlaczego powinien pomyśleć o wsparciu prawnika? Dowiesz się z artykułu.

Stawienie się świadka na przesłuchaniu

Policja, prokurator lub sąd mogą wezwać daną osobę na przesłuchanie w charakterze świadka. Zgodnie z art. 177 § 1 KPK świadek ma ustawowy obowiązek stawienia się i złożenia zeznań – zarówno podczas postępowania przygotowawczego, jak i sądowego.

Kiedy osoba występująca w roli świadka nie pojawi się na przesłuchaniu w wyznaczonym miejscu i czasie, musi się liczyć z grzywną. Jeśli mimo nałożonej grzywny nie przybędzie na ponowne wezwanie, grozi jej kolejna grzywna lub przymusowe doprowadzenie na przesłuchanie.

A co, jeśli świadek z przyczyn niezależnych od niego (choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody) nie ma możliwości stawienia się na przesłuchaniu? Czy wtedy też otrzymuje karę finansową? Nie, jeżeli w należyty sposób usprawiedliwi swoją nieobecność, na przykład dostarczy wydane przez lekarza zaświadczenie o chorobie. Jednak tak czy inaczej może zostać przesłuchany, tyle że w miejscu swojego pobytu.

Czasami zdarzają się sytuacje, że osoba wezwana na świadka ze słusznych powodów boi się składać zeznania przy oskarżonym. W takich wyjątkowych przypadkach przysługuje jej prawo przesłuchania za pomocą wideokonferencji.

Składanie zeznań przez świadka

Świadek wezwany na przesłuchanie musi złożyć zeznania. W przeciwieństwie do oskarżonego nie ma możliwości uchylenia się od odpowiedzi ani świadczenia nieprawdy. Jeżeli z nieuzasadnionych powodów przemilczy ważne fakty lub skłamie, grozi mu kara od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności.

Organy śledcze dbają, by wezwana osoba posiadała odpowiednią wiedzę o tym, co jej grozi za zatajenie prawdy albo zeznanie nieprawdy. Dlatego świadek w postępowaniu karnym na samym początku zostaje pouczony o odpowiedzialności karnej. Podczas postępowania przygotowawczego podpisuje oświadczenie potwierdzające, że takie pouczenie miało miejsce.

Co ważne, w niektórych okolicznościach świadek może stać się oskarżonym w sprawie karnej. Dlatego warto, żeby osoba wezwana w tym charakterze na przesłuchanie skorzystała z usług pełnomocnika. Występujący w takiej roli adwokat przyjrzy się danej sprawie, prześledzi niuanse prawne i z dużym prawdopodobieństwem wykryje potencjalne zagrożenia. Dzięki temu doradzi, jak się odpowiednio przygotować do przesłuchania i jakie środki ostrożności zachować, żeby pod wpływem stresu czy niewiedzy nie zrobić niczego niewłaściwego.

Uchylanie się od odpowiedzi przez świadka

Świadek ma prawo uchylić się od odpowiedzi na poszczególne pytania tylko w szczególnych przypadkach – mianowicie wtedy, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Z kolei jeśli odpowiedź mogłaby narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na hańbę, może on poprosić o przesłuchanie na rozprawie z wyłączeniem jawności.

Do najbliższych zaliczamy przede wszystkim: małżonka, rodzeństwo, krewnych wstępnych i zstępnych, powinowatych w tym samym stopniu i linii, osobę będącą we wspólnym pożyciu, stronę w stosunku przysposobienia. Jeżeli małżeństwo lub przysposobienie zostały rozwiązane, prawo świadka do odmówienia składania zeznań wciąż działa.

A czym dokładnie jest pozostawanie we wspólnym pożyciu? Oznacza to, że obie strony zarówno współżyją, jak i prowadzą razem gospodarstwo domowe. Dlatego jeśli na przykład świadek ma narzeczoną i z nią współżyje, ale mieszkają oddzielnie, to nie można tej narzeczonej zaliczyć do grona osób najbliższych.

Zwrot kosztów poniesionych przez świadka

Dobrze wiedzieć, że osoba występująca w charakterze świadka ma prawo do zwrotu kosztów poniesionych w związku ze stawiennictwem na wezwanie policji, prokuratury czy sądu. Chodzi tutaj nie tylko o wydatki związane z przesłuchaniem (na przykład podróż i zakwaterowanie), ale też o wynagrodzenie za utratę zarobku.

Żeby otrzymać zwrot kosztów, świadek – w ciągu 3 dni od zakończenia czynności z jego udziałem – powinien złożyć wniosek na piśmie lub ustnie do protokołu.

Musisz stawić się na przesłuchaniu lub w sądzie jako świadek? Nie wiesz, jak odpowiednio się przygotować? Chcesz skorzystać z usług pełnomocnika? Skontaktuj się z nami jak najszybciej. Nasza lubelska kancelaria prawna wskaże możliwie najlepsze w Twojej sytuacji drogi działania.