
Wyłączenie jawności w postępowaniu karnym i cywilnym
Jawność rozpraw sądowych w sprawach cywilnych i karnych to jedna z istotniejszych zasad prawnych. Sama konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej podkreśla, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy. Na rozprawie mogą stawić się wszystkie zainteresowane osoby – także media czy publiczność. Jednak czasami istnieje wyjątek od reguły. Zdarzają się sytuacje, w których dochodzi do wyłączenia jawności rozprawy w całości lub części. Na czym dokładnie polega wyłączenie jawności w postępowaniu karnym oraz w postępowaniu cywilnym? Kiedy wyłączenie jawności jest obligatoryjne, a kiedy opcjonalne? Co grozi za ujawnienie utajnionych informacji? Sprawdź w artykule.
Wyłączenie jawności a postępowanie przygotowawcze w procesie karnym
Postępowanie przygotowawcze w procesie karnym jest z zasady niejawne zewnętrznie. Nie biorą w nim udziału osoby postronne. Z kolei ci, którzy są zaangażowani w cały proces, muszą zachować tajemnicę. Dlaczego? Ten etap polega na ustaleniu szczegółów danej sprawy, w tym zebraniu i zabezpieczeniu dowodów. Przedwczesne ujawnienie informacji posiadanych przez organy ścigania, a także zaplanowanych działań na etap postępowania sądowego, może znacznie utrudnić przeprowadzenie sprawy w sądzie.
Postępowanie przygotowawcze jest niejawne zewnętrznie również z powodu osób zeznających przed prokuratorem lub policją. Tacy ludzie często mają uzasadnione obawy, że przekazane przez nich informacje rozejdą się w ich środowisku. Na etapie dochodzenia i śledztwa konieczne jest zatem zapewnienie im bezpieczeństwa. Poza tym gdyby ci, których jeszcze nie przesłuchano, mieli wgląd w szczegóły z postępowania przygotowawczego, mogliby się nimi zasugerować, zamiast przedstawić własną wersję.
Co ważne, publiczne ujawnienie informacji związanych z postępowaniem przygotowawczym kwalifikuje się jako przestępstwo. Artykuł 241, § 1 kodeksu karnego mówi jasno: Kto bez zezwolenia rozpowszechnia publicznie wiadomości z postępowania przygotowawczego, zanim zostały ujawnione w postępowaniu sądowym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
W niektórych przypadkach prokurator może podjąć decyzję o uchyleniu tajemnicy związanej z postępowaniem przygotowawczym. Może również zezwolić na zaznajomienie z materiałami, jednak nie jest to równoznaczne ze zdjęciem tajemnicy.
Wyłączenie jawności a postępowanie przed sądem w procesie karnym
Etap postępowania sądowego w procesie karnym jest jawny – chyba że nastąpi jeden z wyjątków od reguły. Może dojść do wyłączenia jawności w trzech sytuacjach: z mocy prawa, w wyniku fakultatywnej decyzji sądu, z inicjatywy strony. Jeżeli doszło do wyłączenia jawności, to informacji uzyskanych podczas czynności nie można przekazać dalej pod groźbą takiej samej kary jak w postępowaniu przygotowawczym.
Wyłączenie jawności w postępowaniu sądowym z mocy prawa zachodzi, kiedy mamy do czynienia z:
- wnioskiem prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego;
- sprawą o pomówienie lub znieważenie (chyba że pokrzywdzony złoży wniosek, by sprawa odbywała się jawnie).
Sąd może podjąć fakultatywną decyzję o wyłączeniu jawności (w całości albo częściowo), jeżeli istnieją uzasadnione obawy, że jawność mogłaby:
- wywołać zakłócenie spokoju publicznego;
- obrażać dobre obyczaje;
- ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy;
- naruszyć ważny interes prywatny.
Jak wspominaliśmy, wyłączenie jawności podczas postępowania w sądzie może też mieć miejsce z inicjatywy strony, na przykład osoby, która złożyła wniosek o ściganie. To do sądu należy decyzja, czy przychylić się do prośby strony, czy nie. Wnioskowanie o wyłączenie jawności należy również do praw świadka w postępowaniu karnym – jeśli obawia się on, że jego zeznania narażą na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. Co istotne, za wyłączenie jawności nie uznaje się przesłuchania świadka pod nieobecność oskarżonego, jeśli takowa obecność miałaby krępować świadka.
Zdarza się, że przeprowadzane niejawnie są tylko niektóre czynności. Na przykład jeżeli podsłuchy nie są odtajnione, wtedy wszystkie osoby zgromadzone na sali rozpraw muszą podpisać odpowiednie doświadczenia. Dodatkowo przed salą sądową stoi policjant pilnujący, by nie podsłuchiwano pod drzwiami. Poza tym przechowuje on w pudełku telefony osób obecnych na sali rozpraw, by nikt nie miał możliwości nagrania przebiegu rozprawy.
Osoby biorące udział w postępowaniu mogą oglądać materiały niejawne w tajnej kancelarii, która jest dyskretnie urządzona na terenie sądu. Przebywając w tym pomieszczeniu, nie powinni mieć ze sobą telefonu.
Wyłączenie jawności w postępowaniu cywilnym
Wyłączenie jawności w postępowaniu cywilnym może nastąpić obligatoryjnie, jeżeli:
- publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub moralności;
- w toku rozprawy mogą zostać ujawnione okoliczności objęte tajemnicą państwową lub służbową.
Wyłączenie jawności może też mieć miejsce w wyniku decyzji sądu, na wniosek stron. Ważne, by strona dobrze uzasadniła, dlaczego nie chce, by rozprawa przebiegała jawnie. Na przykład świadek niekiedy obawia się, że jego zeznania narażą na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. Albo zdarza się, że podczas postępowania sądowego będą roztrząsane trudne i intymne szczegóły życia rodzinnego.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego mówią, że dochodzi do wyłączenia jawności w sprawach małżeńskich, na przykład podczas rozwodu. Jednak strony mogą uznać, że wolą publiczne rozpoznanie sprawy. Sąd przychyla się do ich zdania, jeśli taka jawność nie zagraża moralności. Zdarza się, że strona sprawy rozwodowej publikuje w mediach społecznościowych zdjęcia protokołów rozprawy. Co ważne, takie działanie jest niezgodne z prawem.
Warto podkreślić, że jawność rozprawy w postępowaniu cywilnym to zasada umocowana między innymi w konstytucji. Chodzi o to, by istniała kontrola społeczna nad działaniami wymiaru sprawiedliwości. Wyłączenie jawności zachodzi w sytuacjach wyjątkowych, kiedy trzeba wziąć pod uwagę interes strony, obyczajowość czy interes publiczny. Ważne, by każda osoba biorąca udział w postępowaniu wiedziała, że nie musi bać się zeznawać – ponieważ w określonych warunkach jest chroniona tajemnicą.
Występujesz jako strona w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym? Nie wiesz, jak się przygotować do rozprawy i jakie dokładnie masz prawa? Poszukujesz wsparcia prawnego? Skontaktuj się z nami. Nasza kancelaria prawna w Lublinie przyjrzy się bliżej Twojej sprawie i pomoże na każdym jej etapie.